“Mbrojtësi i rrejshëm të lëshon në kurth. Me ose pa dashje, disa mbrojtës
të standardit të sotëm janë të rrejshëm. E trajtojnë si lule mos më prek. Çdo
vështrim kritik të tij e shohin me drithërimë, e përjetojnë si lëndim. Çdo
përmendje e gegnishtes ua çon flokët përpjetë, thua pasuritë e këtij dialekti nuk
janë gjuhë shqipe. “Mos e rrok fort, se po ia da frymën”!, thotë populli. E rrokin
nga dashuria për shqipen, apo nga ndonjë dashuri a nostalgji tjetër? Gjuha, nuk
mund të përparojë e shkëputur prej ligjërimit të rrjedhshëm popullor. Nuk mund
t’a ruajë freskinë, e mbyllur me shtatë palë dryna. Është qenie e gjallë, rikrijohet
çdo ditë. Nuk mund të mbijetojë në formalinë. Në mos u çeltë shtegu për reformë
gjuhësore, mbetet hapur rruga për anarki gjuhësore. Te shkallëshkallshme. Për
“rebelim” të heshtur kundër gjuhës zyrtare. Spontan, të rrëmujshëm, të
ç’organizuar. Më fort se sot, pasojat do të dhembin nesër, kur do të jetë vonë.
Uroj të jem gabim, por ndeshtrasha kështu thotë. “Fanatizmi pjell herezinë”, na
kujton Niçja me gojën e Zarathustrës. Lasgushi thoshte “kam frikë nga historia”.
Fanatikët “Mister njet” s’kanë frikë nga historia? S’e kuptojnë, apo nuk duan ta
kuptojnë Kohën? Pse kaq armiqësi ndaj ndryshimit, ndaj një reforme që s’kërkon
përmbysje, përkundrazi, kërkon ringritje, rijetësim, ose, po të përdor një fjalë të
huaj, “rivitalizim” të kryevlerës, që na njëjtëson si shqiptarë? Nga syri i cilit Big
Brother druhen sot, apo dikush e ka Big Brotherin brenda vetes? Rishtazi na shti
në mendime Niçja, me Zarathustrën: “A di të bëhesh gjykatës dhe xhelat i ligjit
tënd?”. Heshtja për të keqen të bën pjesë të së keqes. Unë nuk dëshiroj me u ba
pjesë e së keqes. Unë kam frikë nga historia. Prandaj flas.” – Mehmet Elezi,
studiues, publicist 1
Klajd Kapinova
Hyrje dhe dalja me guxim tek e vërteta
Autori i shumë librave seriozë historikë etj., studiuesi dhe publiçisti cilësor
dhe bashkëkohor Kastriot Myftaraj, i del zot gegnishtes, sepse vetë gegët duan
të fshehin të vërtetën e tyre historike, mbasi i ekspozon ato gjatë dekadave të
kaluara si bashkëfajtor të gjuhës së tyre amtare gegë.
Shkrimi i hollësishëm studimor i Kastriotit Myftaraj, është gjithëmonë
aktual sot dhe për gjeneratat e reja apo dekatat e ardhshme, që do të popullojnë
apo banojnë Shkodrën me rrethina.
Mendoj, se sipas logjikës futuriste kritika realiste nuk do të ketë ndikim në
reagimit pozitiv për ringjalljen apo ripërtëritjen e gjuhës amtare të lashtë geg,
sepse po vijojnë të flasin dhe shkruajnë me intensitet pa ndërprerje 24/7 dhe 365
ditë të vitit gjuhën letrare toskësishte, të imponuar me dhunë politike dhe fizike
nga regjimi komunist i Enver Hoxhës.
Faqja Pro Gegnishtes, në rrjetin social Facebook (lexo Fakebook) apo
Grupi në rritje i tij, i përbërë 99.99% nga banorët geg me ose pa shkollë,
1 Mehmet Elezi, “Kongresi i Drejtshkrimit pa grim”, ExLibris, 1 nëntor 2022.
2
fatkeqsisht nuk duan që të hapet kjo histori-plagë reale e cila ishte dhe mbetet
edhe sot e shëmtuar, por duan që ata që e kanë bërë këtë masakër të
vetëdijshme politike gjuhësore asokohe me ndërgjegje Nënshkrimin Kundër
Gjuhës Amtare Gegnishte të vijojnë të nderohen dhe respektohen, për inerci të
shprehjes absurde, se shkodranët nënshkrues të persekutimit të gjuhës geg,
janë zotni me emër të mirë të qytetit tonë…
Gegët ndër shekuj
Sikurse dihet përcaktimi gegë, është klasifikim nën-etnik i shqiptarëve
dhe përfshin banorët e viseve mbi lumin Shkumbin (në Shqipëri) ose folësit
e gegnishtes. Trojet e banuara nga gegët janë të miënjohura historikisht dhe
gjeografikisht si shtrirje territoriale me qendrat e tyre të banimit qysh në kohërat e
hershme.
Sot fatkeqsisht, gegnishtja si gjuhë nuk zotëron status e saj zyrtar si
gjuhë e shkruar, lexuar, studiuar etj., e gjuhës shqipe. Ajo ka dekada që nga
komunizmi është future në gjuhët e vdekura të njerëzimit.
Për më tepër gegnishtja në vetvete ka 2 nëndialekte, që gjeografikisht
ndahen te kufiri i lumit me emrin Shkumbin. Gegnistja veriore shtrihet në të
djathtë të Matit: në Mirditë, në Pukë, në Lumë, në Has, në malesinë e Gjakovës,
në të gjithë Kosovën, në Maqedonin e Veriut, në Malësinë e Dukagjit, në Malësi
të Madhe (në të dy anët e kufirit të Malit të Zi me Shqipërinë), në qytetin Shkodër
e në rrethinat e saj, në krahinën e Krajës dhe të Ulqinit; ndërsa gegnishtja
jugore, shtrihet në të majtë të Matit: në zonat e Elbasonit (Elbasanit), të Durrësit,
të Tironës (Tiranës), të Krujës, të Matit, të Lurës, të Peshkopisë e të Maqedonisë
Perëndimore, nga zona e Dibrës deri në Shkup dhe Kumanovë. E thënë ndryshe
Kufiri natyror në mes të gegnishtes dhe toskërishtes, është lumi Shkumbin në
Shqipëri të Veriut, e cila sikurse dihet përshkon Shqipërinë e Mesme nga lindja
në perëndim.
Historia dhe personazhet geg të Kongresit të Zhdrejt apo Ç’Drejtshkrimit të
Gjuhës Shqipe
Kongresi i Ç’Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, u mbajt në Tiranë dhe zgjati 6
ditë nga 20-25 nëntor të vitit 1972, me nismën e Institutit të Gjuhësisë dhe
Letërsisë dhe me praninë e 87 delegatëve nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia,
Mali i Zi dhe arbëreshët e Italisë, pra nga të gjitha krahinat e Shqipërisë.
Nëse shikohet me shumë kujdes qëllimi i mbajtjes së saj, lexohet shumë
lehtë, se ai ishte një tubim i mirëfilltë politik komunist “shkencor” gjithëkombëtar
dhe jashtë saj, për të rritur artificialisht sasinë dhe shtrirjen gjeografike
gjithëshqiptare pavarësisht se si e sa ato e flisnin gjuhën shqipe. Propaganda
dhe zhurma për ato asokohe kishte më shumë rëndësi se sa dhuna gjuhësore e
pakicës toskë, kundër shumcës geg në trojet etnike shqiptare…
Kjo mbledhje e madhe partie, u thirr gjoja për të nxjerrë përfundimet e
diskutimit të “gjerë”, për drejtshkrimin e gjuhës shqipe, që kishte filluar në vitin
3
1967, pas botimit të “Rregullave të drejtshkrimit të shqipes” që ishte asokohe në
projekt.
Sikurse shkruan dhe studiuesi Myftaraj, del se aty u mbajtën 150
“kumtesa” me referime, të cilat me shpejtësi rrufeje janë botuar në dy vëllime si
njolla turpi në faqen e zezë të historisë së popullit tonë: “Kongresi i
Ç’Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe” I, II, Tiranë, 1973.
Kongresi politiko-propagandistik në fjalë, ishte natyrisht më e keqja që
mund të pritej nga regjimi komunist i diktatorit Enver Hoxha, i cili përgjithësisht
kishte prirjen t’ i bënte keq, duke qenë se gjithçka e shikonte nën prizmin e tij të
shtrembër stalinist.
“Stalini, ati ideologjik i Enver Hoxhës, para vdekjes e shpalli veten
edhe gjuhëtar.” – Kastriot Myftaraj, Tiranë, Shqipni, 2012
Produkti i Kongresit të vitit 1972, duhet rishikuar ose anulluar menjëherë,
duke e shfuqizuar… edhe për shkakun se ata që e morën vendimin nuk e kishin
nivelin shkencor, për të marrë vendime të tilla.
Është krijuar miti intelektual, sikur delegatët e Kongresit të Ç‘Drejtshkrimit,
që vendosi për standardin e gjuhës shqipe, që është në fuqi edhe sot (viti 2023),
qenë “specialist” të gjuhësisë.
Mjafton të shikosh biografinë e “intelektualëve” apo delegatëve të
Kongresit të Ç’Drejtshkrimit, që të bindesh se ata nuk kishin formimin e duhur
akademik dhe intelektual, për të marrë një vendim afatgjatë mbi standardin e
gjuhës shqipe.
Sipas një investigimi kritik dhe studimi në detaje, që studiuesi realist
Kastriot Myftaraj ka bërë me shumë kujdes, del se: “Nga 87 delegatët e
Kongresit të Ç’Drejtshkrimit, që nënshkruan Rezolutën për standardin e gjuhës
shqipe, 72 nuk kishin asnjë gradë shkencore!!!
Nga 15 nënshkruesit me grada shkencore, pesë prej tyre nuk i kishin
ato në gjuhësi. Këta qenë: Aleks Buda, Dhimitër Shuteriqi, Bedri Dedja,
Josif Ferrari, Zihni Sako.
Nga pesë gjuhëtarët me titull “profesor”, njëri, Androkli Kostallari kishte
diplomuar për rusisht. Ndër delegatët me tituj shkencorë, kishte pesë docentë
dhe shtatë bashkëpunëtorë të vjetër shkencorë.
Ndër bashkëpunëtorët e vjetër shkencorë, njëri Osman Myderrizi, nuk
kishte as diplomë të shkollës së mesme. (!!!!)
Pjesa më e madhe e delegatëve qenë shkolluar në Bashkimin
Sovjetik dhe gjuha e huaj e vetme që njihnin mirë ishte rusishtja.
Në fakt, për shkak të pranisë së delegatëve nga trojet shqiptare në
Jugosllavi, të shkolluar në Beograd dhe në shkolla ku gjuha e parë pas shqipes
ishte serbokroatishtja, mund të thuhet se 80% e delegatëve nuk zotëronin mirë
asnjë gjuhë të huaj përveç këtyre dy gjuhëve sllave.
Madje edhe në vitin 2008, pra 36 vjet pas Kongresit, nga 87 delegatët
e Kongresit të Ç‘Drejtshkrimit, 37 prej tyre, nuk përmbushin kriteret e vëna
për të hyrë në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, do të thotë nuk kanë marrë
grada shkencore!
4
Kjo shifër do të dilte edhe më e lartë nëse llogaritet se disa delegatë të
Kongresit të vitit 1972, kanë hyrë në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar thjesht
si shkrimtarë mediokër të realizmit socialist si Ali Abdihoxha, Fatmir Gjata,
Llazar Siliqi, Shevqet Musaraj, Sterjo Spasse, Dhori Qiriazi.
Nëse Fjalori Enciklopedik Shqiptar i viteve 2008-2009 do të ishte bërë në
1972, atëherë 55 delegatë të Kongresit, nga 87, nuk do të mund të përmbushnin
kriteret për të hyrë në Fjalorin Enciklopedik!
Merret vesh, firmëtarët e Rezolutës nuk përbënin një forum serioz
shkencor. Apologjia e tyre do të kishte qenë nëse ata, pas rënies së regjimit
komunist do të kishin thënë se vepruan në rrethana emergjente dhe të kërkonin
që të mbahej një kongres i mirëfilltë shkencor për të vendosur standardin e
gjuhës shqipe.
Disa prej tyre në fakt e kanë thënë këtë gjë. Por pjesa më e madhe qenë
përzgjedhur nga regjimi komunist të tillë që nuk kanë as minimumin e
deontologjisë profesionale, dhe nuk mund të pritej tjetër gjë prej tyre, se
profesioni bazë i tyre është ai i sharlatanit.
Në vend që të mbanin qëndrimin e thënë më lart, ata pas vitit 1972 dhe
madje pas vitit 1990 vazhduan që të shpërblejnë njëri-tjetrin me grada dhe tituj
shkencorë që në thelb nuk qenë gjë tjetër veçse një ritual i zbatimit të “religjionit”
të krijuar në 1972, në trajtën e standardit të gjuhës shqipe.
Nëse sot, në vitin 2012 (kur është publikuar stdudimi i Kastriot
Myftaraj) do të mblidhej një forum prej 87 vetësh me një përbërje të ngjashme
me atë të vitit 1972, nga pikëpamja e kualifikimit shkencor, dhe do të diskutonte
për standardin e gjuhës shqipe, ai do të kritikohej si joserioz, joprofesional,
qesharak, madje edhe nga ata firmëtarët e mbetur gjallë të Rezolutës të vitit
1972. (Kastriot Myftaraj, “Biografia e fshehur e delegatëve të Kongresit të
Drejtshkrimit të vitit 1972”, EuroAlbemigrant.com)
Gegnishtja e persekutuar qysh në kohën e Perandorisë Islame
Otomane dje dhe sot
Autori shkodran i Grupit Pro Gegnishtes, shkruan sa më poshtë: “As
turku për 500 vjet, nuk i bani dam gegnishtes sa i bani për 40 vjet regjimi
komunist”. Citali i mësipërm është marrë nga faqja Pro Gegnishtes.
Unë mendoj, se duhet të jemi të kujdeshëm dhe të mos i paraqesim në
media (show televiziv, gazeta, revista dhe website) dhe opinone publike, mes
njerëzve apo simpoziume kulturore dhe shkencore ish pushtuesit shumë
shekullorë mizor otomanë si xhelatë të butë, “përparimtarë”, “paqësore”, që
erdhën nga Azia në trojet e Arbërit me daulle të zhurmshme, taborre të mëdha
ushtarake të armatosur deri në dhëmbë, me ekspedita kriminale ndëshkimore, të
cilët kudo mbulohen trojet tona me gjakderdhje, shkatërrime totale… Ata nuk
erdhën për të na ndihmuar apo shpëtuar ne asokohe, me hap rrugë, shkolla,
ndërtuar ura, universitete, qendra kulturore, shtypshkronja, spitale, rindërtuar
qytetet dhe fshatrat, ngritjen e ushtrise dhe shtetit etj., arbëror!!!?
Le të vazhdojmë argumentin tonë për gegnishten dhe kalvarin pambarim
të saj ndër shekuj deri në ditët tona…
5
Në kohën e Perandorisë Xhihadiste Islame Otomane, nuk ka pasur
shkolla shqipe, se me dekret otomanët antishqipe, me ndihmën e 39
kryeninistrave muhamedanë me origjinë shqiptare nuk i kanë lënë të parët
tanë arbërorë në trojet e veta të kenë ligjërisht shkolla shqipe, sikurse
serbët, grekët, sllovenët, maqedonasit, kroatët, etj., duke qenë i vetmi vend i
pushtuar nën otomanizëm, ku shqipja Nuk u lejua që të ushtrohej me ligj.
Nga ana e tjetër, për hir të së vërtetës historike, duhet thënë se
Perandoria Xhihadiste Islame Osmane, nuk njihte në zotërimet e veta si etni
autentike apo kombësinë arbërore-shqiptare, por vetëm komunitete fetare, sit ë
vetët myslimanë (islamë), rumët (sikurse njiheshin asokohe ortodoksët) dhe
latinët (popullsinë etnike vendase pra, katolikët).
Në këtë mënyrë, del se edhe arbërorët (shqiptarët) ishin grupuar në këto
tri komunitete fetare dhe nuk njiheshin si një njësi kompakte kombëtare më vete.
Pra, teorikisht dhe praktikisht otomatë kishin mohuar gjuhën dhe
identitetin e shqiptarëve askohe deri në vitin 1912, kur na japing Pavarsinë,
meqenëse Perandoria e tyre ishte tjetërsuar për shkak të plasaritjeve, dhe
konflikteve të brendshme familjare, korrupsionit, vjedhjeve, homoseksualitetit të
pasuesve perandorak të Osmanit…
Popullsisë shqiptare, asokohe u lejohej ushtrimi i funksioneve arsimore-
kulturore vetëm në gjuhët turko-osmane, greke dhe latine-italiane. Kështu, te
popujt fqinjë ortodoksë sllavë u ruajt, kundër vullnetit të Patrikanës greke, tradita
e përdorimit të gjuhës popullore në kishë e në arsim, shqiptarët ishin privuar
nga përdorimi i gjuhës amtare shqipe në kisha e në arsim, ku komunitetet e
tyre fetare ishin të varura nga tri qendra të ndryshme të huaja kishtare e
kulturore.
Nga burime historike shohim se institucionet primitive kryesore arsimore
që u shfaqën në periudhën e sundimit barbar islam osman në Shqipëri, ishin
shkollat e komuniteteve myslimane, ku mësohej gjuha si primare gjuha osomane
dhe arabe.
Ndryshe për të njëjtën periudhë në vendet e përparuara të Europës,
shohim se në fillim të shek. XVI, feudadalët “shqiptarë” të otomanizuar dhe
islamizuar hapën në disa qendra të Shqipërisë, kryesisht pranë xhamive, shkolla
fillore ose mektepe, ku për cudi në vend të gjuhës amtare shqipe, mësuesit-
hoxhallarë u mësonin nxënësve islam leximin e librit të tyre kur’anin dhe shkrime
të shenjta me shkronja arabe, e njëjta metodë sikurse ndodh ende sot në vendet
radikale islame aziatike, afrikane, lindjen e mesme dhe pellgun arabik.
Pra, niveli kulturor dhe mësimor në Shqipërinë Islame Otomane, ishte i
njëjtë me metodat dhe pedagogjinë islame të kohës e cila fatkeqsisht është
rishfaqur pas peridhës post-komuniste në trojet shqiptare, ku sot domonjnë
shkollat e mirëfillta kur’anore si kopje të bendeve ku ushtrohet edhe në ditët tona
ligji i Sheriatit.
Në shek. XVII kur ndodhi islamizimi i dhunshëm masiv i shqiptarëve me
shpatë, kur’an dhe gjak, filloi të shtohej numri i mektepeve dhe shkollave
kur’anore, që hasen tani edhe në disa fshatra.
Kështu, nga historia e hidhur e trojeve tona etnike shqiptare mësojmë, se
pranë mektepeve në qytetet-katunde kryesore të prapambetura të vendit u çelën
6
edhe shkolla të një shkalle më të lartë prapambetjeje, si medresetë, ku nxënësit
mësonin gramatikën dhe leksikun e arabishtes, të persishtes dhe të
osmanishtes, retorikën e letërsisë orientale dhe doktrinën e huaj islame.
Numri i nxënësve në këto medrese ishte shumë i madh, ku përgatitja e
fëmjëve “shqiptarë” (arnautë) bëhej direkt nga klerikët radikalë, që shërbenin në
institucionet e kultit islam dhe në aparatin shtetëror otoman të kohës.
Fatkeqsisht, asokohe në tokat shqiptare u krijua një shtresë
“intelektualësh” të pajisur me kulturë islame ose shpërlarje masive të trurit,
disa prej të cilëve fatkeqsisht kishin studiuar edhe në medresetë e
Stambollit, të Aleksandrisë (në Egjipt të Afrikës Veriore, ku shtriheshin territoret
e pushtuara nën sundimin islam otoman), ose të Bagdatit në Iraq.
Ndryshe nga sa thamë më lart, shumë katastrofike ishte gjendja e arsimit
të popullsisë së krishterë, e cila nuk gëzonte mbështetjen e shtetit e i nënshtrohej
diskriminimit të hapur kombëtar, fetarë dhe gjuhësor, ku u mohohej hapur
përdorimi dhe studimi gjuhës amtare shqipe në shkollat amtare.
Ortodoksët dhe katolikët kishin pak shkolla fillore (fetare) që ishin ngritur
zakonisht pranë ndonjë manastiri ose kishe dhe në raste të veçanta pranë
ndonjë fshati.
Shkollat katolike ishin nën drejtimin e kishës katolike me qendër Romën, e
cila filloi të përdorte gjuhën fshehurazi gjuhën shqipe në shkollat fetare katolike.
Në këto kushte dhe rrethana të reja u hapën disa shkolla të tilla, ku mësohej
edhe gjuha shqipe dhe ku shërbenin si tekste mësimore katekizmat e hartuar
nga shkrimtarë klerikë si arqipeshkëvi imzot Pjetër Budi etj.
Këto shkolla shqipe, ishin ngritur kryesisht pranë famullive dhe
manastireve. Kështu mësojmë nga burimet historike të kohës, se një shkollë
shqipe funksiononte qysh në vitet 1628-1675 në Pedhanë, dhe po në atë kohë
edhe në Blinisht (të dyja në rrethin e Lezhës), si dhe në Kurbin (rrethi i Krujës).
Në vitet 1669-1670 funksiononte një shkollë katolike në gjuhën shqipe
edhe në Himarë (Shqipëria e Jugut). Në Pedhanë e në Blinisht, u krijuan më
vonë edhe shkolla më të larta, gjimnaze, ku përdorej gjuha shqipe.
Këto shkolla u ngritën nga murgj të Urdhërit Françeskanë, të vendosur në
Shqipëri në fillim të shekullit XII. Shkolla të mesme shqipe katolike ku flitej
gegnisht, u hapën edhe në Janievë të Kosovës (viti 1671), në Velje të Mirditës
(1699), në qytetin e lashtë të Shkodrës (1699) etj.
Në këto shkolla të mesme nxënësit, që ishin destinuar për t’u bërë klerikë,
studionin teologjinë, gjuhët latine e italiane, gjuhën geg shqipe dhe disa prej tyre
dërgoheshin për studime më të larta në Itali. Mësimi i gjuhës shqipe në këto
shkolla, edhe pse tepër i kufizuar, si pasoj e kufizimeve otomane asokohe dhe
theksoj se ishte në interes të popullsisë vendase, që i përkrahte ato.
Nga burimet historike mësojmë, se gjimnazi i Blinishtit u ngrit me
kërkesën e krerëve të vendit dhe kur në vitin 1648 shkolla e Pedhanës u
rrafshua nga një ekspeditë ndëshkimore osmane, banorët e fshatit e
rindërtuan atë përsëri.
Zhvillimi i arsimit në gjuhën shqipe në shek. XVII u pengua direkt për
shkak të ndjekjeve të qeveritarëve osmanë të ndihmuar nga spiunët shqiptarë,
që tregonin se ishinn hapur shkollat shqipe. Megjithatë, në shek. XVII, në
7
shtresat e larta të shoqërisë shqiptare ishte zgjeruar rrethi i njerëzve të kulturuar
dhe që kishin mësuar disa gjuhë të huaja dhe gjuhën vendase shqipen.
Në çerekun e parë të shek. XVII imzot Pjetër Budi arqipeshkëv në disa
relacione ai shprehej shumë ashpër për një pjesë të klerit të lartë katolik shqiptar,
që tregohej indiferent dhe mospërfillës ndaj lëvrimit të gjuhës shqipe, si dhe ndaj
gjendjes së mjerueshme kulturore të grigjës apo më saktë popullit të vet.
Rrethana më të favorshme për arsimin shqip u krijuan, kur në fronin
e papës në Vatikan erdhi Klementi XI, me origjinë shqiptare. Me nismën e tij
u mblodh më 1703 Koncili i Peshkopëve (Ipeshkvinjëve) të Shqipërisë, që njihet
me në histori emrin “Koncili i Arbërit”, i cili vendosi të përhapte letërsinë fetare
në gjuhën shqipe. Kjo shtoi interesin për gjuhën shqipe dhe kështu mbas 8 vitëve
dhe më saktë në vitin 1711, mësojmë se në shkollën e Montorinos në Romë
u hap edhe Katedra e Gjuhës Shqipe…
Edhe në shekujt apo vitet e mëvonshme shkollat e para shqipe të hapur
pranë kishave katolike në Kosovë dhe Shqipëri, i kanë mbyllur mënjeherë
otomanët me gjak dhe hekur, duke vrarë pa mëshirë mësuesit klerikë katolikë në
rrethana dhe pusi të ndryshme…
Otomanët e komunistët apo komunisto-otomanët dje dhe sot
Pra, nga përvoja e përgjakur dhe e hidhur historike e popullit tonë ndër
shekuj dhe deri në vitet 1990, mësojmë nga faktet konkrete, se otomanët islam
dhe komunistët të pafe janë njësoj në forma dhe metoda radikale antishqiptare
dhe anti-gjuhësore geg dhe nuk mendoj se duhen paraqit pushtuesit si më të
butë se sa nazi-komunistët 1944-1990.
Në kohën e Rilindjes Kombëtare apo Rizgjimit të Ndërgjegjës Kombëtare
Shqiptare, abetaret në gjuhën amtare shqipe, të shtypur jashtë shtetit amë,
otomanët “vëllezër” i kanë quajtur vazhdimisht si heretike dhe kundër
padishahut e islamit…
Pra, asokohe theksoj gegnishtja ëshë mësuar dhe ruajtur brez mbas brezi
vetëm me të folurin e përditshëm në çdo shtëpi, mes miqëve në odat e burrave,
nga përkushtimi i klerikëve katolikë vendas shqiptarë, që e thonin meshën në
gjuhën geg shqipe me pak fjalë latine të kohës etj., por jo zyrtarisht në shkolla të
mirëfillta private apo publike.
Edhe në kohën otomane kanë qenë pikërisht trathtarët e spiunçt arnautë,
ato që Nuk na kanë lanë të mësojnë me gramatikë gjuhën gegnishte, ashtu
sikurse ndodhi edhe në kohën e diktaturës komuniste të Enver Hoxhës (alias
Dullës), kur fatkeqsisht po shqiptarët me mentalitet dhe kulturë otomane, ishin
ato që përmes të ashtëquajturës Kongresi i Zhdrejt-Shkrimit apo C’Drejtshkrimit
1972, bënë që gegnishtja me ligj të ndalohet të flitet, studiohet dhe shkruhet,
duke u futur kështu shumë shpejt në kalendat greke si një gjuhë e huaj e vdekur
e pa shkruar dhe mësuar gramatikisht…
Edhe sot në neo-komunizëm gegnishtja nuk mësohet, studiohet dhe nuk
flitet me gramatikë të unisuar të saj si gjuhë e vjetër etnike vendase dhe as ajka
e figurave kryesore të saj ndër shekuj si në fushën e linguistikës, historisë,
kulturore dhe evolucionit të saj ndër shekuj, artistike, politike, atdhetare, apo
8
heronjtë geg e kombit ndër shekuj, patriotët, mendimtarët, intelektualët,
shkrimtarët etj.
Fatkeqsisht konstatohet, se sot nuk ka asnjë shkollë shqipe, ku fëmijët të
mësojnë realisht me libra shtetërore geg gramtikën e tyre letrare etj., sikurse
mësohet dhe studiohet në të gjithë nivelet e shkollave zyrtarisht toskënishtja
politike jugore letrare…
Disa thonë ose mund të rishprehen sërisht se ashtu ishte koha, duke
justifikuar me djadhëzi trathtinë tinzare zyrtare të vetë gegëve e toskëve
komunistë kundër gjuhës së të parëve ilir-arbërore-shqiptar të gegnishtes.
Lind pyetja: Po ajka e ndritur e klerit katolik pse vazhdoi të fliste dhe
shkruante pa pushim dhe pa frikë dorëshkrimet e tyre brilante të fliste kudo dhe
pa u trembur para gjyqeve të Dullës vetëm gegnishten edhe nëpër burgjet nazi-
komuniste… edhe pse e dinin shumë mirë se komunistët fatkeqsisht shqipfolës
geg e toskë ishin dhe janë edhe sot neo-komunistët kundër tyne!!!?
Anti-gegët komunisto-otomanë si provë të urretjes kundër gegnishtes
bënë punime “studimore” shkrimmore gjoja të ashtëquajtur shkencore të
mirëfillta që atakonin drejpërdrejtë gjuhën gegnishte e i botuan si paçavure
turpi (që të gjithë sëbashku pjesëmarrësit apo të ashtquajtur delegatë të
Kongresit të C’Drejtshkrimit) në dy vëllime, të cilat sot fatkeqsisht janë njolla
prova faktike turpi nga servilizmi i tyre ndaj komunistëve me dhe pa tesera
antarësie partie…
Disa vijojnë të thonë edhe sot, se dikush shkoi në spital dhe ia morën
kmunistët firmën me zor e pa vetëdije a thua se asokohe ata që tregojnë këto
përralla historie të vetëkrijuara ishin në vendngjarje… Ja po e pranojmë këtë
version e forcës apo “detyrimit” absurd përkohsisht…
Sërisht lind pyetja logjike dhe retorike: Po shkrimet e shumë autorëve geg
me shumë faqe kundër gegnishtes që janë si dëshmi prove edhe sot të shkruara
dhe botuara si njolla të zeza turpi në dy vëllime në Tiranë pas Kongresit të vitit të
zi 1972 kush i bëri autorët, që t’i shkruajnë me pasion kundër gjuhës geg!?
Gjuha otomane bëhet zyrtare në Shqipëri dhe Kosovë, ndërsa
gegnishtja etnike vazhdon të ndalohet me ligj që të mos mësohet
Së fundi, edhe sot në Shqipëri dhe Dardaninë antike, zyrtarisht ka filluar
mësimi i gjuhës ish pushtuese otomane në të gjithë ciklet e shkollave atje. Dhe
kjo në saj të një dekreti absurd antishqiptar, që kanë miratuar qeveritë neo-
komuniste dhe neo-otomane erdoganiste respektive të Tiranës së kuqe me
K/Ministër Edi Ramën 3 dhe erdoganistin fanatik otoman Albin Kurtin.
Pra, zyrtarisht gjuha e pushtuesve otomanë lejohet dhe ligjërohet me
dekret special të mësohet si gjuhë amtare në Shqipqëri dhe Kosovë (në dy
shtetet e pushtuara dikur për 700 vjet me radhë nga barbarët otomanë) nga
mësuesit formalisht me pashaportë “shqiptare” çdo ditë në bankat e shkollave
dhe auditoret e universitetëve në mënyrë serioze dhe masive, sikurse dikur gjuha
ruse…
Pse them unë gjuha otomane dhe jo turke? Kur Osmani si i pari i
osmanëve pushtoi vendet e Azisë dhe mbërriti deri në atë që quhet sot territori
9
turk apo Turqia, ai si kryebarbar manjak rrafshoi mizorisht të gjithë fshatrat,
qytetet dhe vetë civilizimet asokohe të shtetit multifetar etnik turk (Turiqinë).
Asokohe dhe deri në fillim shekullin XX, gjuha vendase që flitej në kohën e
Perandorisë Xhihadiste Islame Otomane ishte turqishtja etnike e vjetër me bazë
arabe. Ajo u zëvendesua më vonë me gjuhën turke të re tashmë me bazë latine,
pra europiane.
Kjo gjuhë fatkeqsisht po mësohet zyrtarisht në shkollat shqiptare atje tek
ju. Dhe për çudi asnjë antar apo “patriot” i Grupit tuaj më të madh online në
rrjetet sociale PRO GEGNISHTES me 20 mijë antarë dhe të tjerë, që shtohen
çdo ditë dhe ku na i paraqet edhe administrator i faqes me emra, nuk
Kundërshtoi këtë fakt të turpshëm, sepse Qeveria Neo- Komuniste Rama 3
lejoi zyrtarisht mësimin e otomanishtes së ish pushtuesve dhe jo të
GEGNISHTES, gjuhës amtare të ish të pushtuarëve sot të nënshtruar para të
njëtit pushtues gjuhësor.
Unë nuk di deri më sot që në zonat me popullsi geg nga kufiri i rrjedhjes
së mesme të lumit Shkumbin (Qyteti Elbasan, që thuhet se është kërthiza e
Shqipërisë, sepse e ndan atë në dy pjesë të barabarta fiziko-gjeografike) dhe
deri në Dardani të mësohet gjuha geg.
Kështu popullsia e pjesës Veri Lindore të Shqipërisë ose qytetet malore,
si: Peshkopia (Dibra e Madhe dhe e Vogël), Kukësi, Tropoja, Mirdita, dhe me pak
Lezha (qytet i cili përbëhet kryesisht nga banorë të ardhur nga Malësia e Madhe
dhe Mirdita) në zonën Perëndimore (që shtrihet në Ultësirën Perendimore të
vendit tonë) etj., kanë humbur fatkeqsisht të folurit dhe të shkruarit original të
gjuhës geg, sepse atje prej shumë dekadash nga presioni i madh politik komunist
dhe gjuha toskërishte zyrtare e folur dhe e shkruar ka bërë që ata të humbin
gjuhën etnike të tyre.
Po jap vetëm një fakt apo shembull të vogël historik. Dikur krahina malore
e Mirditës është quajtur si toka e katedralëve, kurse sot muslimanët e ardhur
jugorë në kohën e invazoneve komuniste, kanë ndërtuar atje edhe një xhami në
mes trevës apo qytetit të Rreshenit, dikur të pamposhtur nga islami asimilues
otoman. Këtë shembull negativ imponues nga të ardhurit jugor dhe shoqatat
asimiluese “bamirëse” otomane-arabe, që fatkeqsisht veprojnë atje, nuk e
permenda si argumentim fetar, por si pushtim i hapur e i mirëfilltë gjuhësor dhe
fetar otomano-arab…
Sot, fatkeqsisht në kishat tona katolike puthuajse dhe në qytet dhe fshatrat
apo katundet e thella në zonat malore; në kishat katolike meshet jepen pothuajse
të gjitha fatkeqsisht në gjuhën toskërishte letrare, sepse edhe e gjithë literatura e
botuar fetare e mirefilltë, si: Bibla (Shkrimi i Shenjtë), thënia e uratave fetare, libri
shujtja shpirtnore, tekstet lirurgjike etj., janë të botuara në gjuhën letrare
toskërishte dhe jo vendase të banorëve geg.
Ky është fatkeqsisht një presion i madh propagandistik apo
shpërlarje e vijueshme e trurit non stop dhe sistematikisht, që dhunisht me
forma të ndryshme po ia merr edhe sot frymën gjuhës amtare geg. Kjo
diktaturë e fortë dhune, është një gur i madh i rëndë në qafën e hollë nga
vuajtjet e pambarim të gegnishtes.
10
Për më tepër meshtarët e rinj katolikë vetëm flasin gegnisht, në mënyrë
formale dhe rutinë në takimet me njerëzit, pra, besimarët e popullin e thjeshtë,
kurse në realitet të gjithë librat e reja janë shtypur dhe botohen pa ndërprerje
vetëm toskërisht…
Shumë shpejt ata nuk do të kuptojnë se çfarë kanë shkruar paraardhësit e
tyre klerik geg mbi krahinat geg, gjuhën, historinë, kulturën, traditat, zakonet
shqiptare etj., sepse do t’u duhet të mësojnë më parë gjuhën gegë si gjuhë të
huaj.
Bibla e përkthyer me një mund dhe përkushtim të madh shumëvjeçar
nga meshtari ulqinak shqiperuesi dhe studiuesi i madh mons. Simon Filipaj
është e përkthyer nga latinishtja në gjuhën letrare toskë, të pakuptuar në
fillim në të gjithë zonën e Malësisë së Tuzit dhe zonat bregdetare të qytetit antik
të Ulqinit dhe trojet e tjera shqiptare.
Nga ana e tjetër, në mes të qytetit të Shkodrës, intelektuali i shquar një
ndër helenistët dhe studiuesit më të famshëm shqiptar shkodrani prof. Gjon
Shllaku të gjithë librat kulturore dhe historike helene (geke) të famshme i ka
përkthyer në gjuhën toskë letrare…
Ky status, që citova në këtë foto, ka marrë pa vetëdije me qindra miratime
dhe klikime pozitive nga antarët e grupit tuaj edhe pse statusi është i pasaktë
dhe i bie ndesh drejpërdrejtë historisë geg dhe kulturës së tyre geg ndër shekuj…
Kjo tregon fatkeqsisht nivelin e ulët të grupit dhe antarëve të saj, që bëjnë
Like pa lexuar dhe kuptuar statuset, që hidhen herë pas here këtu, në Grupin në
fjalë… Kam shumë për të thenë, por kaq për sot…
21 delegatë ishin gegë ose ¼ ku 9 prej tyre ishin shkodranë, që
vulosen pa Referendum groposjen e gjuhës së tyre geg
Nga burimet historike mësojmë, se nga 87 delegatët e Kongresit të Zhdrejt
apo Ç’Drejtshkrimit, që nënshkruan Rezolutën për Standardin e Gjuhës Shqipe
21 (pra, gati ¼ e delegatëve ishte e lindur në territoret, me popullsi ku flitet 24/7
dhe 365 ditë të vitit gjuha e nënës dhe baballarëve të tyre gegë) ishin gegë nga
zonat ku flitet gjuha e gegë e trashëguar nga të parët e tyre., si: Shkodra (9
delegatë), Kosova, Mali i Zi, Peshkopia (1 delegat) dhe Kukësi (1 delegat).
Nga shikimi i vendlidjes së tyre del se 7 (shtatë) prej tyre ishin nga
Kosova, 6 (gjashtë) nga Prishtina dhe 1 (një) nga Prizreni.
Po cilët ishin nënshkruesit me emër dhe mbiemër që bënë historinë e
faqes së zezë të gjuhës geg!!!?
Më poshtë po japim listën e plotë të delegatëve gegë të Kongresit të
Ç’Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe si dhe ato nga Shqipëria e Veriut, Prishtina dhe
Prizreni (Kosova):
1. Prof. Idriz Ajeti Dekan i Fakultetit Filozofik, Prishtinë (Kosovë).
2. Dr. Rexhep Qosja Drejtor i Institutit Albanologjik, Prishtinë (Kosovë).
11
3. Doc. Jup Kastrati (1924-2003), pedagog i gjuhës shqipe në Institutin
e Lartë Pedagogjik, Shkodër.
4. Ahmet Kelmendi (1929-2916), pedagog i gjuhës shqipe në Shkollën e
Lartë Pedagogjike, Prishtinë (Kosovë).
5. Ajet Bytyci, pedagog i gjuhës shqipe në Shkollën e Lartë Pedagogjike,
Prizren (Kosovë).
6. Bahri Beci, (Shkodër, 6 mars 1936 – Paris, 20 gusht 2023), gjuhëtar në
Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë të USHT, Tiranë.
7. Besim Bokshi (1930-2014), pedagog i gjuhës shqipe në Shkollën e Lartë
Pedagogjike, Gjakovë (Kosovë).
8. Drita Garuci Mësuese e gjuhës dhe e letërsisë shqipe, Shkodër.
9. Fadil Podgorica (Shkodër, 11 gusht 1918-1993), pedagog i gjuhës
shqipe në Institutin e Lartë Pedagogjik, Shkodër.
10. Ferdinand Leka (Prof. Ferdinand Leka lindi në Shkodër më 18 prill
1930, dhe vdiq në Tiranë në vitin 2022), gjuhëtar në Institutin e
Gjuhësisë dhe të Letërsisë të USHT, Tiranë.
11. Henrik Laçaj, (Shkodër, 11 shkurt 1909 – Tiranë, 12 mars 1991),
pedagog në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë të USHT, Tiranë.
12. Isa Bajçinca, pedagog i gjuhës shqipe në Fakultetin Filozofik, Prishtinë
(Kosova).
13. Ismail Bajra, drejtor i NGBG “Rilindja”, Prishtinë (Kosova).
14. Ismail Doda (1939), drejtor i shkollës "Gjergj Kastrioti Skënderbeu",
Ostros (Krajë, Mal i Zi).
15. Kolë Ashta (1918-1997), pedagog i gjuhës shqipe në Institutin e Lartë
Pedagogjik, Shkodër.
16. Llazar Siliqi (1924-2001), i lindur në Shkodër, ishte shkrimtar, që
banoi në Tiranë.
17. Luigj Franja, mësues i gjuhës dhe i letërsisë shqipe, Shkodër.
18. Mufit Trepça, mësues i gjuhës dhe i letërsisë shqipe, Peshkopi
(Shqipëria e Veriut).
19. Pjetër Fusha, mësues i gjuhës dhe i letërsisë shqipe, Rubik (Mirditë,
Shqipëria e Veriut).
20. Shefqet Hoxha (1934), pedagog i gjuhës shqipe në Filialen e USHT,
nga katundi malor Bicaj-Kukës (Shqipëria e Veriut).
21. Tomor Osmani, pedagog i gjuhës shqipe në Institutin e Lartë
Pedagogjik, Shkodër.
