Moskujdesi ndaj monumenteve natyrore
Lisi i moçëm në hyrje të Trieshit me histori interesante i njohur si “Qarri i Fratit”, po zhduket përgjithmonë
Gjekë Gjonaj
Të gjitha monumentet ekzistuese të trashëgimisë sonë kulturore dhe historike me vlera kombëtare në malin e Trieshit, sikurse edhe në pjesët e tjera të zonave ku jetojnë shqiptarët në Mal të Zi janë lënë në mëshirën e fatit. Pra, ky është fati i shqiptarëve në këtë shtet, që ato të mira të veta që i kanë të mos kenë mundësi as t’i mbrojnë. Arsyeja është e thjeshtë. Nuk ka interesim të institucioneve përkatëse vendore e shtetërore për ruajtjen e dhe mbrojtjen e këtyre vlerave të trashëgimisë sonë, madje as evidentimin e tyre në listën e monumenteve të mbrojtura.
Për të dokumentuar këtë fakt të hidhur , i cili do të duhej të shqetësojë shqiptarët që jetojnë në këtë shtet, veçmas përfaqësuesit tanë politikë, që i kemi me numër të madh, po veçoj ( trajtoj) lisin para se të dilet në Qafë të Rozdecit, në hyrje të Trieshit, i cili nga moskujdesja jonë dhe mosmbrojtja institucionale ndër vite ka përjetuar deformime, dëmtime, e shkatërrime të tilla të cilat çojnë në zhdukjen e tij të plotë.
Trieshjanët besojnë se ky lis është i shenjt dhe sjell fat
Sa herë që kaloja në këmbë, veturë apo me autobus pranë këtij qarri mahnitesha me madhështinë, hijeshinë ( bukurinë) dhe me freskinë e tij. Nga kallëzimet gojore të trieshjanëve kam dëgjuar se ky lis është i shenjt, se ai sjell fat dhe se askush prej njerëzve nuk merr guximin që ta presë madje as një degë të tij sepse, bazuar në traditën gojore të trashëguar në Triesh, pranë këtij lisi u rrëzua një frat nga kali , i cili i lënduar rëndë u kap për atë qarr dhe ai ia shpëtoi jetën. Pasi frati u shërua, siç pohojnë trieshjanët e moçëm, e bekoi qarrin dhe prej atëherë besohet të jetë i shenjtë.
Legjenda e këtij qarri sipas shënimeve të Patër Mirash Marinaj
Famullitari i Famullisë së Trieshit Patër Mirash Marinaj në kumtesën e tij e me titull “ Famullia e Trieshit, botuar në librin” 250-vjetori i Famullisë së Treishit, në gusht 2017, me rastin e Simpoziumit Shkencor, kushtuar këtij jubileu shkruan: “ Asht historia e fratit të njoftun, P. Gabriele Braccigliano, që në shkrimet e tij mbi Kojën ( krahinë e njohur e Malësisë së Madhe – shënimi im) tregon se çka i ndodhi rrugës për në Triesh. Në muajin mars të vjetit 1856, tue u kthye prej Kojet, në nji vend i dalin nji tubë ujqish dhe e mësyjnë për me e shqye. Për fat të mirë, ata u gjinden nji grup landësh ku me të shpejtë ngjitet në njarin prej tyre. I rrethuem pre ujqish të untë, dhe pa ndihmë njerëzore sepse ishte larg nga Trieshi e Kojas, nxjerr kryqin prej gjoksit dhe i kushtohet Zojës së Bekueme. Mbas pak kohësh ujqit tue lëshue nji ulurimë të madhe ikin dhe ai me të shpejtë niset dhe hasë në çobanat e Trieshit. Këtë çka i ndodhi atij, ai e mbajti për nji mrekulli të Zojës që ia shpëtojë jetën prej ujqve të untë. Mund të supozojmë se ai qarr që sot njihet si “ Qarri i Fratit” , e ka burimin pikërisht në histori. Kjo ishte jeta e vështirë e misionarve, që vinin prej së largu dhe jetën e tyne ia kushtuan popullit tonë”.
Lënia në harresë e këtij monumenti natyror dhe vlerave tjera të trashëgimisë sonë kulturore dhe historike është krim ndaj identitetit tonë
Kur ndodhemi para këtij lisi të moçëm , pyetja e parë që duhet t’i bëjmë vetes të gjithë ne është: Sa kemi bërë që ky qarr i shenjt të mbrohet? Përgjigjja do ishte: Aspak!
Gjendja e këtij lisi që është një nga drurët më të vjetër të kësaj zonë malore , i cili dhjetëra vite më parë është dalluar si për nga fortësia, ashtu edhe me historinë më interesante nga të gjithë drunjtë të tjerë qindravjeçar që i kanë mbijetuar stuhive të kohës, është sa e mjerueshme, po aq edhe e dhimbshme. Trungu dhe degët e tij janë tharë. Ai qëndron i braktisur pranë një kthese të rrugës së asfaltuar e cila të shpie në Triesh . E ndërsa trungu dhe degët e këtij monumenti natyror me histori interesante po zhduken përgjithmonë , ne vetëm e sodisim atë . Dikush me dhimbje, dikush me nostalgji, dikush me mall, por ka edhe të tillë që nuk u bënë përshtypje fare. Nuk do të kalojë shumë kohë dhe një ditë do të kërkojmë nëpër literaturat e kohës të gjejmë qoftë edhe një degë apo copëz të trungut, të cilat do të jenë aty në pritje që dikush t’i kthejë sytë nga ai, i cili sikur na porosit të mbajmë mend se do të jetë atje sa kohë ta mbajmë në kujtesë. Por, sa vlen kjo për këtë qarr në rrënjët e të cilit flenë gjurmë të hershme të historisë?!
