NGA NDUE BACAJ
PAK HISTORI PËR VUKSANLEKAJT…
Fshati i Vuksanlekajve si qëndër e banuar , qytetare , Ilire e “romake” është shumë e hershme , ndaj per këtë histori para rreth 150 viteve studiuesi dhe misionari i madh At Domeniko Pazi ndër të tjera do të shkruante se në Vuksanlekaj do të ketë ekzistuar një qytet që ende i shihen shenjat e kolonave , gur varri latin, vegla të cilat gjenden jo shumë thellë nga fshataret, nderkohë që punojnë token me shatë dhe parmendë. 1. Në Vuksanlekaj janë identifikuar edhe mbishkrime Ilire si: CRINNE TISSA e tj…2. Ndersa dy arkeologë të njohur austriak (K.Prashniker dhe A.Shober) në kohen e luftës Parë Botërore (1914-1918) pasi do të eksplorinin (në mënyrë siperfaqësore) këtë vendbanim ata do të shkruanin: “…Nga dy mbishkrime romake të pershkruara për herë të parë tek Theodot Ippen,CIL III 14600, 14602, nuk gjetëm asnjë në vendin e tyre të dikurshme, mbasi shtëpia e Prekë Maçit , ku gjendeshin ato, është shkatërruar tërsisht. Ndersa CIL III 14602 duket se ka humbur , mbishkrimi CIL III 14600 është murosur në kishen shumë të prishur , në daljen jugore të fshatit…. Fragmentet e arkitekturës të njohur nga Franc Nopça…nuk mund të gjendëshin më , ndeërsa guri milor , i parë këtu nga ai , gjendet përsëri në këmbë, në permasa 1.90 m lartësi dhe 0.80 m gjërësi, i vendosur në xoklaturë të latuar shpejt , në daljen veriore të Vuksanlekajt. Një i dytë gjendet i rrëzuar në veriperendim të të parit, në një largësi që i pergjigjet saktë një romake…Në Vuksanlekaj duhet supozuar një vendbanim i madh i vendosur pranë rrugës romake , çka e dëshmojnë jo vetëm monumentet e publikuara nga Ipen dhe Nopça , por edhe fragmentet e tjegullave të shperndara në livadhet dhe tokat bujqësore, sidomos në afersi të kishës së sipërpermendur, si dhe ngritjet e terrenit, që dëshmojnë për mure të fshehura nën dhè. Identifikimi i këtij vendbanimi antik me stacionin rrugor Bersumnum apo Birziminium … do të ishte shumë afër të vertetës, nëse Cina do të identifikohej gjithashtu me Marshejn. Largësitë e dhëna tek itineraret prej 16 dhe 18 mile romake do të përputheshin shumë mirë me rrugen Marshej-Vuksanlekaj, dhe më shumë me rrugen e gjatë që i sillet liqenit të Hotit (rreth 23 km) sesa me atë të shkurtren që kalon nëpër Kosan (rreth 20 km).3. Megjithë historinë e lashtë fshati i sotem Vuksanlekaj e ka marrë emrin nga prijesi i Fisit Camaj, Vuksan Leka kur kanë zbritur nga Traboini vëllezërit e njohur Camaj , si edhe vëllazëri të tjera nga fshatrat e Traboinit…4.
KËSHTJELLA :
Kushdo që kalon nëpër fshatin e Vuksanlekajve dhe kerkon të vizitojë apo “sodisin” një monument me vlera të dukshme e të veçanta , qytetrimi, mbrojtje e qendrese , në keto troje shqiptare , e para që të terheq është KËSHTJELLA (FAMILJARE) E VUKSAN LEKËS , e vetmja e ketij lloji në Malesi e më gjërë.. Kjo Kështjellë mendohet se ka një moshë rreth 230 vjeçare. Mosha e keshtjelles të Vuksan Lekës llogaritet në bazë të zbritjes në ketë vend nga i pari i ketij katundi Vuksan Leka , per të cilin studiuesi , një albanolog dhe konsull i pergjithshem i Austro-Hungarisë në Shkodër , mbi një shekull më parë do të shkruante se djaloshi nga fisi i Hotit Vuksani i një farë Leke ka jetuar para pesë brezave , pra afersisht në vitin 1788 .5. Tashma emrin , toponimin apo më sakt homonimin katundi ose fshati i Vuksanlekajve e ka marrë nga i pari që zbriti dhe themeloi ketë vendbanim ,Vuksan Leka… Kështjella i ka sherbyer familjes së madhe të Vuksan Lekes (dhe trashigimtarëve të tij ) të mbroheshin ndër mote nga armiqt e tyre të mundëshem (turq e shkije). Kështjella për familjen e Vuksan Lekes e trashigimtaret e tij që jetonin në fushë të gjallë “zevendësonte” aleatet natyrorë , si malet e shkembinjë që i kishin perherë banorët etjerë hotjan që banonin në zonen malore … Sot nga kjo kështjellë ruhen mjaft mirë muriet e larta rrethuese dhe dy kulla ballore… Trashigimia e kesaj kështjella na jep mundesinë të percaktojmë saktë , formen dhe madhësinë . Forma e kështjellës është katërkëndëshe , me permasat : gjatësia 30 m, gjërësia 30 m dhe lartësia e murit rrethues 4 m . Ndërsa në anën ballore (lindore), në dy ekstremet e kështjelles ka dy kulla të larta nga 6 metra secila.. Muriet janë prej guri të latuar (skalitur) me mjaftë mjeshtri dhe janë murie të “njoma” (me llaç gelqereje…). Në tërë gjatësinë dhe lartesinë e murit rrethues dhe në dy kullat dallohen qartë dhjetra frëngji , nga ku në rastë nevoje luftohej (qitej pushkë) kundër armiqeve që e sulmonin apo rrethonin kështjellen… Duke parë numrin e madh të frëngjive , në krahasim me mashkujt apo njerëzit që mund të kishte , per ë qitur pushkë një shtepi sado e madhe , të shkon mendje te një taktikë e hershme e luftes të të parëve tanë , të cilet qitnin pushkë herë në një frengji herë në një tjeter , me qellim që armikut ti duken shumë luftetarë të pozicionuar në të gjitha frëngjitë… Per këtë trashigimi monumentale të kështjellës (familjare) të Vuksan Lekës sot kujdesen pasardhesit e kësaj familje , të cilet edhe e kanë “forcuar” me lëngë çimentoje dhe me një mjeshtri të admirueshme , që i ruan edhe orgjinalitetin… Kjo keshtjellë (familjare) ka terhequr jo vetem shqiptaret autokton që jetojnë në trojet e tyre nën shtetin e Malit Zi , por edhe specialist dhe autoritete malazeze , ku nga trashigimtarë (që vinë në brezin shtatë –tetë ) të Vuksan Lekës), kemi mësuar se para disa kohësh kishin ardhur nga Cetina dy specialist monumentesh (inxhinier) , të cilet e vlersonin kështjellen e Vuksan Lekës si monument kulture duke premtuar edhe ndihmë financiare per mirmbajtjen e saj…6.
Referencat:
1.Fulvio Kordinjano ,Shqiperia permes vepres dhe shkrimeve të At Domeniko Pazit V-I-,fq.97.
2.Preloc Margilaj , ILIRET FLASIN SHQIP , SHQIPTARET FLASIN ILIRISHT,fq.172.
3.Kamilo Prashniker, Arnold Shober, Kerkime arkeologjike në Shqipëri dhe Mal të Zi, fq.94-95 ,Tiranë 2003..
4.Zef Kalaj ,Levizja mekanike e popullsisë të Malesisë Madhe 1948-1998 ,fq.216-219.
5.Franc Nopça , Fiset e Malesisë së Shqiperisë veriore dhe e drejta zakonore e tyre ,fq.196 ,botim i qendres të studimeve albanologjike , institute i historisë).
6.Të dhënat per kështjellen janë marrë nga unë autori (N.B.), kur e kam vizituar me 10 nëntor 2013…
