NGA NDUE BACAJ
Që kur isha i vogël dëgjoja babën tim që “këndonte” vargjet popullore kushtuar trimave të Hotit Gjelosh Nika e Baca Gjeka. Babi im ishte Kastratas , por duke qënë nip Hotit (nip i vojvodës së njohur Nikollë Mirash Hasanajt, firmetarit të dhjetra memorandumeve , peticioneve e kërkesave, por dhe luftëtarit me pushkë kundër pushtuesve truko-osman e shovenve serbo-malazez), i konsdideronte këta trima si dajat e tij. Njëkohësisht së bashku me këngën dhe trimninë e këtyre dy hotjaneve luaj malesh më tregonte edhe për besën e burrnin e pashoqe të kastratasit Nikë Leka , që i kishte falë gjakun e vëllaut trimit Gjelosh Nika Dedvukajt, pasi i kishte ra në derë e në besë një natë pa ditur gja se ku kishte trokitur , pasi kishte thyer hapsanën e turkut në Shkodër. Kur unë i kisha dëgjuar këto prej babet , unë isha i ri , e siç thonë “i riu si veriu”, dhe pas kaq viteve thuajse kisha harruar edhe këngën dhe ngjarjen, por ja që vjen një ditë dhe kujtesa zgjohet… Kur unë për të plotesuar një studim të filluar prej kohësh, për kalanë e Samaborrit dhe Qytezen e Hotit , vizitova këto troje historike e heroike me një mikun tim, ai ndalet e më tregon: “Këtu afër rreth vitit “1905” kanë fillua pushken me asqer të turkut trimat e Hotit, Gjelosh Nika e Baca Gjeka. Afër kronit të Helmit në atë kohë kishte qënë një postë turke, ku ushtarët dhe oficerët e kësaj poste silleshin shpesh herë keq me hotjanët e malsorët, që në të vertet nuk donin me i pa me sy këta turq , siç u thonin atëherë”. Mua sapo dëgjova emrat e trimave mu kujtua disi historia që më kishte treguar babai ime para shumë vitesh. Por mu kujtua se para disa viteve kisha lexuar diçka edhe te “Ditari i një Zemres së Lendueme.. ” të intelektualit e patriotit Prekë Gruda për këta trima , ndaj duke u “konsultuar” me këtë ditar mendova të kujtoj këtë histori e trimat shqiptar që e shkruan me gjakun e besen e tyre…
“HISTORIA”:
Ishte diku viti “1905” , ku kishte filluar të rindizet zjarri i luftrave per liri kundër Turkut , këtij pushtuesi mbi katër shekullor.. Hotjanët kanë qënë gjithmonë pushkë e ngrehur kundër turkut e shkjaut. Në një ditë të vështirë Gjelosh Nika e Baca Gjeka kishin ngritë pushkën kundër asqerve të postës afër Kronit të Helmit. si trima të njohur kishin bërë kerdinë mbi turqit , sa që hyqameti turk i kishte ndjekur këta dy trima , ku për disa kohë ishin strehua në Rranza të Vulajve. Por duket se hafijet kishin bërë “punen” e vet, dhe një natë Gjeloshin e Bacin i rrethojnë me tre taborre nizam. Në nadje tuj dalë drita u bajnë thirrje me u dorzua.. Por siç e kanë pasur zakon malësorët shqiptar Gjelosh Nika e Baca Gjeka, thirrjes së turqeve për dorzim ju përgjigjen me pushkë, ku me këtë raste lufta ishte e rreptë dhe zgjati disa orë. Turqit thuhet se kishin lanë të vdekur rreth gjashtëdhjetë ushtarë e officer , ndërsa Gjeloshi e Baci plagosen rëndë dhe u mbarohen edhe fishekët , ku pas kësaj turqit i kapin e i çojnë në burgun e kalasë së Shkodrës. Baca Gjeka vdes atje nga plagët e marruna, ndërsa Gjeloshi shërohet , por ishte i dënuar për jetë. Pasi disa viteve Gjelosh Nika arrinë të thejnë burgun e rëndë të kalasë (thonë e ka thye me një daltë çeliku që ja kanë shti të afermit e tij në një bukë kollomoqi të gatueme trashë). Gjelosh Nika ikën natën rrugë e pa rrugë dhe kur mbërrinë në Kastrat troket pa ditur gja në një derë duke thirrë: “O i zoti i shtëpisë n’dorë të Zotit e tanden , çilma derën se kam ikë prej burgut”. Nikë Leka i Kastratit si burr fisnik çohet e hapë derën dhe e merrë n’ndore (në besë) , por sa hynë në shëpi në dritë të konilit, Nika e shikon se në besë kishte marrë gjaksin, atë që i kishte pas vra vëllan para disa viteve për do ngaterresa të vjetra që kishin pasur me Dedvukajt e Traboinit. Në këto kushte Gjelosh Nika e kupton ku kishte ra dhe “ligëshgtohet”, por Nikë Leka, burri i Kastratit e djal oxhaku e malesh kreshnike me besë e kanun e qetëson Gjeloshin me veprime vëllazerore e miqësore duke i dhanë me hangër e me pi , duke e veshë e mbathë, dhe kur niset me e percjellë i jep edhe një armë dhe strajcen me bukë.. Nike Leka duke e percjellë Gjeloshin naten deri sa e çon në kufi të Kastratit me Hot, gjatë gjithë rrugës kishte mendua me vedin (por pa u tundur asnjëherë), se gjaksi i vëllaut që më ra në derë pa dijtë gja as ai , as unë, e ka çua vet Zoti te unë per ta falur këtë trim dhe gjakun e vëllaut tim , se ne jemi vëllazen malësor e shqiptar dhe kemi një gjakës e armik të perbashkët që na ka zapua trojet tona , lirinë tonë, dhe për të luftuar këtë armik të perbashkët duhet të falim njeri tjetrin , e të mos falim kurrë armikun turk dhe anmiqët e tjerë. Nikë Leka pasi e kishte peshuar mirë këtë mendim , ai sapo desht të ndahet me Gjelosh Nikën , e merr grykë e perqafon dhe i thotë: “ Gjelosh Nika të kjoftë falë gjaku i vëlluat tem”. Ata perqafohen përsëri dhe jo shumë kohë më vonë ata së bashku do të luftonin e merrnin një gjakë të perbashkët , duke luftuar kundër gjakësit të vertetë , armikut të shqiptareve pushtuesit turko-osman… Duke i ardhur fundi kësaj kujtese sado të vogël , për trimat e mëdhenjë hotjanë, kastratas e malësorë, mendova ta mbylli me vargjet e këngës që u kushtohet Gjelosh Nikës e Baca Gjekës:
”Kush Lufton n’ata shkrepa ?
Gjelosh Nika e Baca Gjeka ,
Me gajret po vinte deka.
Ma gajret tue u hallaktë ,
More turq na paçi n’qafë ,
Se na desim për erz e besë ,
Se na shkrihemi për jetesë ,
Se na desim per token e t’parëve ,
Si gjithmonë kombi i shqiptarëve ,
Që nuk u shtrohet anadollakëve ,
Shqipnin prej kthetrave tueja ,
Na vetë do ta shlirojmë ,
Edhe atdheun e t’parëve ,
Na bijt e tij do t’a gëzojmë ,
Dhe djal mbas djalit në lumni ,
Do ta trashigojmë ket’Shqipni .”
(Kënga është citim i imi nga Ditari i një Zemrës së Lendueme-1- ,fq.214 të Prekë Grudës).
Nderim të pakufishem për këta burra trima, të besës dhe atdhetarisë, shembull i trashigimisë e virtyteve më të vlefshme të Malësisë e Shqiptarisë dje, sot dhe nesër…
