Arben Çokaj, 6 mars 2025
Në tavolinën time të punës, para kompjuterit, kam kopjen e parë, që mora sot nga botuesi Meritan Spahija, Fiorentia – Shkodër, të Vepra e plotë e Frojdit në shqip, me 990 faqe përkthim nga anglishtja.
Jam i gëzuar që kjo punë e madhe arriti të materializohet me një vepër të tillë, kjo për arsye personale, por edhe më gjerë, për lexuesit. Vepra nga nesër e mbrapa do të botohet e shpërndahet në disa librari të vendit, shpresoj edhe në Kosovë.
Si i hyra përkthimit të Frojdit?
Duke qenë që Frojdi nuk është i përkthyer aq mirë në shqip, ka disa libra me temat kryesore të trajtuara prej tij, por janë libra të ndarë, dhe nga ato vepra jam njohur edhe unë kryesisht me veprën e tij. Kam përkthyer në shqip në fakt ato libra që kam lexuar, por edhe disa pjesë më shumë, gjithsejt 6 libra me temat më kryesore të Frojdit, duke menduar se Vepra e Frojdit i duhet dhe i shërben edhe shqiptarëve, dhe për më tepër Frojdi me sa kam parë, nuk njihet nga shqiptarët, është i keqkuptuar ose njihet sipërfaqësisht. Nuk e di as sa e përdorin profesionistët e fushës së psikologjisë te ne, se në Gjermani e përdorin psikanalizën për psikoterapi. Prandaj, mendoj se përkthimi im i shërben lexuesve shqiptarë, që ta njohin më mirë veprën e Frojdit, e të përfitojnë prej saj.
Sa i duhet Frojdi shoqërisë sot?
Ka disa kohë, muaj, ndoshta më shumë se një vit, që në diskutime të ndryshme në rrjetet sociale, ndeshem me kundërshti, edhe nga njerëz të lexuar të letrave shqipe. Nuk habitem shumë por them, ata ose nuk e njohin Frojdin, ose e njohin shtrembërt, sipërfaqësisht, ose për t’ia lënë ekspertit të psikanalizës përgjigjen: pavetëdija e tyre po bën kundërshti në lidhje me Frojdin e veprën e tij. Një autor shqiptar me banim në Gjermani, Lis Bukuroca thotë se teoria e Frojdit ka rënë, ndërsa studiuesi i njohur Prend N. Buzhala thotë se Frojdi është iracional. Edhe një mik i imi, poet i njohur shqiptaro – amerikan, duket se nuk ka një njohje të mirë të veprës së tij. Kuptohet se jetohet edhe pa e njohur veprën e Frojdit, por mirë është të njihet.
Kemi pasë diskutime me shkrim e debate të ndryshme rreth kësaj. Unë i qëndroj idesë time, Frojdi është një vlerë e pamohueshme e shoqërisë sonë, Vepra e tij rrit kuptueshmërinë për mënyrësn se si njerërzit mendojnë, për zhvillimin e psikikës shoqërore ndër shekuj që në lashtësi, dhe mendoj se ajo vepër i duhet njerëzimit, dhe shqiptarëve, dhe njerëzit mund të emancipohen e kuptojnë më shumë prej saj.
Nëse i hyn leximit të 990 faqeve të përkthyera nga unë në këtë vepër, në varësi të dijes që mund të ketë lexuesi, 30-60% e sasisë së materialeve të trajtuara në këtë vepër mund të shërbejë në përmirësimin dhe emancipimin e dijes dhe informacionit, që secili lexues ka dhe përfiton nga leximi i kësaj vepre madhore në shqip.
Lis Bukuraca më tha se kishte përvojë rreth 40 vjeçare me gjermanishten, është përkthyes në Gjermani, por nuk merrte guximin t’i hynte një përkthimi të tllë, e ndonëse më uronte suksese, ai ishte skeptik, si kam guxuar unë ta marr përsipër një përkthim të tillë? Unë në fakt kam bërë një gabim të lejueshëm, vepën e kam përkthyer nga anglishtja (jo nga gjermanishtja), të cilën e njoh më mirë se gjermanishten dhe besoj se në mbi 95% e sasisë së volumit të përkthyer është korrekte dhe përkthimi është i mirë – për të mos thënë përkthimi më i mirë i mundshëm në shqip. Atëherë a duhet të na frenojë nga përkthimi mungesa e perfeksionit?
A ka gabime/defekte në këtë përkthim?
Po, besoj se po, se gabimet janë njerëzore. I përfshirë në një punë voluminoze, me qëllim për ta kryer sa më shpejt, me metodat e reja të përkthimit e ndihmën e përkthyesve automatikë, leximi e rileximi, mundet se ndodhë që në raste të caktuara mund të ketë ndonjë gabim të mundshëm, ose përkthimi mund të ishte bërë më cilësor, më me kujdes. Gjë që mbetet për t’u rishikuar në edicionet e ardhshme, drejt perfektes, duke e rilexuar edhe një herë veprën, por edhe nga sugjerimet e lexuesve të tjerë, që i mirëpres, puna jonë mund të vijë vetëm drejt përmirësimit.
Por gabimet e defektet në përkthim, janë me siguri minore, dhe nuk ia ulin vlerën dhe dimensionin kësaj vepre të madhe, e besoj se secili lexues, që e lexon këtë vepër, në fund do të thotë Uaaauuu!, për informacionin e gjërat, që ka marrë e mësuar, se e shikon, që nuk i ka ditur më parë, duke përfshirë këtu, me siguri të plotë edhe kritikët e Frojdit, Lisin e Prendin, etj., padyshim. Unë kur e shkruaj edhe këtë shkrim këtu, e shoh se bëj ndonjë gabim ortografik e kur e rilexoj, e përmirërsoj. Kështu që gabimet e mundshme, mund të përmirësohen padyshim edhe në veprën e përkthyer.
Shkrimtari i njohur nga Kosova, Anton Nikë Berisha, në një komunikim miqësor me të, më tha se Frojdi është një personalitet i madh, dhe do guxim të madh për ta përkthyer atë. Mos shiko tjerët çfarë thonë – tha ai ndër tjera. Dhe mendoj se ka të drejtë.
Ju nuk duhet ta prezentoni Zigmund Frojdin për këdo – thotë Tobias Hürter, psikanalist gjerman në shkrimin e tij:
Kush jam unë? Kush je ti? – sqarime sipas teorisë së Frojdit
Duke i marë kritikat me rezervë, unë mbaj përgjegjësi për veprën time, përkthimin tim, për tjerat mban përgjegjësi kryemjeshtri dhe krijuesi i Psikanalizës, Zigmund Frojd, gjithmonë nëse përkthimi im është bërë korrekt nga versioni në anglisht, që kam marrë për bazë.
Versionin e Veprës së plotë në anglisht të Frojdit, me 5102 faqe, e kam marrë me kohë dhe pasi e kisha përfunduar përkthimin, gjeta edhe versionin plotë të Veprës së Frojdit në gjermanisht, me 2258 faqe, të cilës nuk i jam referruar ende. Në versionet e ardhshme të shqipes, me siguri që rishikimi i përkthimit tim, dhe i versionit në gjermanisht, mundet me sjellë ndonjë përmirësim relativ të veprës në shqip, por mendoj se esenca e veprës së Frojdit, gjendet padyshim në përkthimin e tanishëm, që e keni tashmë në dorë dhe mund ta bëni edhe tuajin.
Frojdi i keqkuptuar
Një mik i imi – poet i njohur shqiptaro – amerikan, më tha një herë: “kush është Frojdi?!”. Ndoshta e kishte idenë se edhe ai është i madh, jo vetëm Frojdi. E kam studiuar Frojdin në shkollë – tha, dinte për termat ID, EGO e SUPEREGO, por nga ana tjetër, njohja e tij më dukej se ishte sipërfaqësore rreth veprës së Frojdit.
Tani që libri është në shqip, jam i sigurtë se e kupton më mirë Frojdin, nga sa ka lexuar e kuptuar në anglisht. E nuk besoj se ai do të pyesë më, pas leximit: kush është Frojdi?
Një tjetër intelektual shqiptar, që nuk e ka kuptuar Frojdin si duhet, është Lis Bukuroca. Ai thotë se teoria e Frojdit ka rënë. Por nëse në disa raste zbulimet e Frojdit janë tejkaluar, psikanaliza si fushë e Psikoterapisë vazhdon të përdoret si metodë më e thellë në trajtimin e njerëzve. Pra nëse diçka nga Frojdi është tejkaluar, metoda psikoanalitike që ai themeloi vazhdon të përdoret ende nga profesionistët e fushës. Meqë Lisi e ka kexuar Frojdin në frëngjisht e gjermanisht, e nuk e ka kuptuar, ai ka dy zgjedhje: 1. Ose të jetojë pa e kuptuar Ftojdin, 2. Ose ta blejë përkthimin tim dhe ta kuptojë atë e të kuptojë gjithashtu se Frojdi nuk ka rënë, por ia vlen!
Ndërsa studiuesi Prend N. Buzhala e ka lexuar Frojdin para meje, në serbo-kroatisht e duket se nuk e ka kuptuar si duhet në kohën e tij. Në diskutime me të, Prendi i referohej më shumë kritikëve të Frojdit, që nuk janë pak, prandaj psikoanalisti më sipër thoshte: nuk i prezantohet Frojdi gjithkujt. Se nuk e kuptojnë. Unë nuk besoj se miqtë e mi këtu e të tjerë shqiptarë, janë të paaftë ta kuptojnë Frojdin, më të paaftë se unë, por mendoj se nuk e kanë lexuar veprën e tij si duhet. Prandaj, unë me këtë vepër të përkthyer në shqip kam një mundësi të mirë për t’i bindur ata, se Frojdi vlen, është i dobishëm dhe është mirë e emancipim i një njeriu të lexojë dhe të dijë rreth tij e veprës së tij!
Ju uroj një lexim të këndshëm. Dhe për çdo gabim eventual në përkthim, ju lutem më infrormoni, që gjërat të bëhen edhe më mirë se deri tani! Se po dëgjuam Lisin, mbesim edhe pa Frojdin, edhe pa përkthime cilësore! 🙂
