PATËR ANDREA GJEKAJ, KLERIKU TRIESHJAN QË FLIJOI JETËN PËR KRISHTIN DUKE I NDIHMUAR POPULLIT
Gjekë Gjonaj
Shumë klerikë shqiptarë të krishterë e myslimanë u persekutuan, u torturuan, u pushkatuan e vdiqën , ndonëse të pafajshëm, nëpër burgje në periudha të ndryshme historike. Ata nuk e patën hirin e Zotit , që mbas kalvarit shumëvjeçar t’u shpëtojnë plumbave të pushtuesve të huaj dhe atyre të kuq gjatë regjimit komunist në Shqipëri, të cilët dënuan meshtarë me vdekje, duke menduar se bashkë me ta do të çrrënjosin Ungjillin nga kultura e një populli të tërë dhe do të dënojnë edhe Krijuesin, por siç pat thënë dom Simon Jubani ” Zoti nuk dënohet me vdekje”, “ Nji Zot i vetëm në botë, e ky Zot s’ka pasë fillim e as kurr s’ka për t’pasë mbarim”.
Këta kolos të kombit dhe krishterimit nuk arritën të gëzojnë lirinë e fesë. T’i shohin kishat e çliruara. Këta burra të veshur me zhgunin e meshtarit ” rrnuen për me tregua” se njëmend gjaku i tyre, vuajtjet e fëmijëve të pafajshëm, lotët e nënave dhe sakrificat e etërve tanë nuk kanë shkuar kot, por janë pranuar nga Zoti si dhuntia më e bukur që populli shqiptar i ka bërë ndonjëherë Krijuesit të gjithësisë. Ky gjak, këto vuajtje, lot e sakrifica u bënë një gurthemel për demokracinë e vërtetë që me kalimin e ditëve -siç thoshte dom Simoni- u shndërrua në demokraci.
Erdhi në këtë jetë si një dhuratë e Hyjit Atë
Patër Lul Vuksani Gjurashaj me emrin kishtar patër Andrea Gjekaj ,ishte bir i familjes së mirënjohur nga shtëpia e Mal Vuksanit nga fshati Nimarash në Triesh – Malësi e Madhe. Për këtë meshtar françeskan nuk kemi dokument zyrtar i cili dëshmon datën e saktë të lindjes. Por, mendohet se erdhi në këtë jetë si një dhuratë e Atit tonë qiellor rreth viteve 1874, nga babai Vuksan dhe nëna Mirja, nga një familje me vlera të trashëguara kombëtare, e cila që në kohën e Perandorisë Osmane kishte dëshmuar përkatësinë e tyre fetare dhe kombëtare, të cilët ruajtën brez mbas brezi doket dhe zakonet e lashta shqiptare.
Dëgjoi thirrjen e Zotit dhe u bë meshtar
Atdhedashuria, edukimi i shëndosh familjar (edhe me rruzare të përditshme në dorë) madje nga rrethi ku jetonte me një traditë të lashtë e nxitën Lulin e ri të dëgjonte zërin e Zotit , thirrjen e tij të meshtarisë, për t’u bërë meshtar. Dhe kështu edhe ndodhi! Qëndrimi i tij ishte tejet i guximshëm dhe mjaft i vendosur profetik “ për hir të Zotit jam katolik, siç ishin edhe etërit tanë”. Me sa dihet përfundoi shkollën e mesme për meshtari në Zadër të Kroacisë , që gjithnjë i kishte në kujtime të mira për njohuri të përgjithshme, për edukim dhe përshpirteni të çiltër. Në saje të këtyre virtyteve që i posedonte, do t’i mundësohet vazhdimi i shkollimit të mëtutjeshëm në Fakultetin Filologjik dhe Teologjik në Romë – Itali të cilin e përfundon me sukses, në vendin ku kishin studiuar shekuj me radhë edhe shumë priftërinj tashmë të njohur nga bota shqiptare.
Kthimi në vendlindje gëzim për trieshjanët
Që ka qenë dhe mbetet atdhetar e ka dëshmuar me kthimin e tij në vendlindje në fillim të shekullit XX-të, edhe pse në Itali kishte rast për një jetë më të sigurt dhe më të begatshme. Së paku sa i përket anës tokësore, financiare dhe materiale. Si meshtar i ri me përgatitje të lartë shkollore dhe me kulturë të jashtëzakonshme evropiane filloi detyrën misionare të përcjelljes së fjalës së Zotit tek besimtarët katolikë shqiptarë. Kthimi i tij në Triesh, në një vend të vogël kufitar nën pushtetin malazez, pranë kufirit të sotëm me shtetin amë – Shqipërinë, ekonomikisht të varfër dhe me arsimim të ulët ishte në vetvete një gëzim i madh për të gjithë popullatën vendore. Sepse ishte njeriu më i ditur që kishte Trieshi dhe njëri ndër njerëzit më të kulturuar që kishte asokohe Malësia. Prandaj trieshjanët kishin nevojë për këshillat dhe predikimet e tij të mrekullueshme fetare, në zbatimin e virtyteve të krishtera, fesë, shpresës dhe dashurisë, bamirësisë, punës së zellshme gjatë ditës, ndërsa urata gjatë natës.
Ardhja e tij në Triesh, si meshtari i parë i kësaj pjese të Malësisë së Madhe, tingëlloi fort edhe për të zgjuar zemrat dhe mendjet e popullatës vendore nëpërmjet predikimeve fetare, për ruajtjen e anës fetare dhe kombëtare, ruajten e gjuhës, traditës, kulturës dhe shqiptarizmit, me të gjitha konotacionet që përfshihen në këtë emërtim. Kështu frati i ri u bë i dashur dhe njeri i çmuar dhe i nderuar në Triesh dhe në rrethinë aq sa zëri i mirë i trieshjanëve dhe fama përhapej dhe rritej dita-ditës. Ishte me jetë dhe me shembull vërtet i krishterë, nxënës i Krishtit.
Popullata vendore, me vëmendje dhe interesim të madh, ndiqnin meshat e tij dhe e admironin fratin e tyre të ditur për vlerat e mëdha kulturore e shpirtërore Patër Andrea për të përçuar dhe rritur atdhedashurinë tek trieshjanët në fillimet e shekullit njëzet në Triesh themelon Shoqërinë “ Flamuri”, kryetar i parë i së cilës u zgjodh Prëlë Lucë Hasi. Ky burrë patriot bashkë me trieshjanët e tjerë atdhetarë ngriti flamurin shqiptar në fshatin Nikmarash, në vitin 1906 , duke i paraprirë kështu ngritjes së flamurit në Deçiq, në vitin 1911.
Shërbimi fetar në Ljare të Krajës dhe Salç të Ulqinit
Dokumentet kishtare të Kishës së Ljares të cilat i zbuloi patër Mirash Marinaj, famullitar i famullisë së sotme të Tuzit, tregojnë dhe dëshmojnë së Patër Andrea ka shërbyer një kohë të gjatë, prej tetë vitesh ( (1904-1912) në famullinë e Ljares në Krajë dhe famulli të tjera të Argjipeshkvisë së Tivarit. Në këto dokumente 115 – vjeçare të shkruara nga vetë Patër Andrea, u zbardhën fakte të reja interesante nga jeta e tij, madje zbulohen edhe katër muajt e fundit të jetës së tij në Kishën e Shën Pjetrit ( e ndërtuar në vitin 1865) në fshatin Salç të Ulqinit.
Me interes të veçantë është një letër e cila zbardh shumë ngjarje dhe të dhëna të tjera ende të panjohura për arsyet e largimit të tij nga kjo famulli dhe shkuarja e tij si meshtar në Shkodër. Në këto regjistra figuron se meshën e fundit të jetës së tij e kishte thënë në Ljare. Në regjistrin e Patër Andreut , ndër të tjera, shihet se në vitin 1910 pagëzoi At Zef -Leonard Tagaj, fratin e Traboinit të Hotit, i cili u vra barbarisht nga ushtarët serbo-malazez më 19 shkurt 1945, në Lugje të Thella , në kufi të Hotit e Grudës.
Vrasja në Shkodër, humbje e madhe për Kishën Katolike dhe kombin shqiptar
Bazuar në dokumentacionin që disponuam dhe në kronikat e kohës Patër Andrenë e vranë të pafajshëm ushtarët turq, në Shkodër në vitin 1912, në misionin e meshtarit, e jo të luftëtarit, kur ishte 38 vjeçar. Arma e vetme që kishte në dorë ishte Kryqi me të cilin qëndroi me vullnetin e tij të palëkundur dhe vendimin e tij të guximshëm bashkë me besimtarët e vet në fushën e betejës për të çliruar Shkodrën nga turqit. Nuk kishte për qëllim të luftonte me armë, por në rast vdekje t’u jepte besimtarëve sakramendet. Sipas Nekrologut të Provincës Françeskane Shqiptare, u vra më 8 tetor 1912, kurse sipas Patër Donat Kurtit dhe Patër Marjan Prelaj vdiq më 22 nëntor 1912. U vra diku në Mal të Kolajve ose në Kukël.
Vrasja e Patër Andreut si kapelan , udhëheqës shpirtëror i besimtarëve të tij që kishin dëshirë të jenë afër Zotit deri në frymën e tyre të fundit, ishte një humbje e madhe për Kishën Katolike, por edhe për trevat shqiptare , edhe për arsye të moshës së tij . Ishte në moshën e pjekurisë , kur njeriu jep nga vetja.
Rënia tragjike e këtij françeskani të vërtetë dhe të devotshëm ishte vërtetë një pikëllim dhe dhimbje e thellë , por kjo është jeta dhe duhet pranojmë secili nga ne. Lajmin e vrasjes së meshtarit të tyre besimtarët e Trieshit, Ljares dhe Salçit, me të cilin ishin të lidhur shpirtërisht, e pranuan me lot në sy e dhembje në zemër. I paharrueshëm do të mbetet kujtimi i tyre për meshtarin e nderuar Patër Andrenë.
110 – VJETORI I VRASJES SË PATËR ANDREA GJEKAJ
GJAKU I PATËR ANDREA GJEKAJ RIPËRTËRIU FAMULLINË FRANÇESKANE DHE SHQIPTARE
Gjekë Gjonaj
Dashuria ndaj Zotit dhe ndaj popullit
Ky martir i kishës dhe i kombit kontribuoi me frymëzim, përkushtim, bindje dhe liri, mbi të gjitha me fe dhe me dashuri. Me jetën dhe veprën e tij dëshmoi dashurinë ndaj Zotit dhe ndaj popullit. Tregoi vetëdijen e lartë fetare e kombëtare, duke u ballafaquar me rrethana shumë të rrezikshme dhe të ndërlikuara. I tillë ishte dhe mbeti në jetë dhe në martirizim.
I frymëzuar nga feja dhe atdhedashuria përballoi vdekjen dhe me gjakun e tij vulosi përcaktimin e tij e lartë dhe të guximshëm: Të vdesim po, të tradhtojmë jo! Nuk arriti në martirizim rastësisht. Mundimet e Krishtit ishin ngulitur në mendjen dhe zemrën e tij.
Për Patër Andrenë kronikat e kohës thonë se kishte një karakter të përvuajtur. Ishte i thjeshtë, komunikues, shumë i zellshëm, korrekt, zemërgjerë dhe guximtar, punëtor i palodhur. I dashur me prej besimtarëve. Një frat që kishte vullnet të mirë dhe bënte gjithçka mundte për të mirën e popullit dhe të Kishës Katolike Ai ishte i prirë drejt rrugës së shenjtërisë. E në fakt qe një njeri i përshpirtshëm.
Varrosja në Kukël dhe rivarrosja në Velipojë
Nga të dhënat e hulumtuara deri më tani rezulton se Patër Andrea u varros në Kukël, fshat i vogël në afërsi të Bushatit, jo larg Lezhës, ku shërbesat i mbajti famullitari dhe poeti i madh i letrave shqipe Ndre Mjeda, me të cilin ai bashkëpunoi, sikurse edhe me Atë Gjergj Fishtën dhe me Patër Anton Harapin. Më vonë, siç thonë, disa të afërm të tij e rivarrosin në mënyrë të denjë në oborrin e Kishës së Pulave në Velipojë, në afërsi të Shkodrës, duke besuar e shpresuar se pikërisht atje pushojnë eshtrat e tij.
Regjimi i egër komunist në Shqipëri zhduki çdo gjurmë të tij, sikur të gjithë klerikëve të tjerë të krishterë e myslimanë të cilët i torturoi dhe i pushkatoi pa gjyq e pa faj. Për këtë arsye ende nuk u gjetën eshtrat e tij, si shumë figurave tjera fetare e kombëtare. Megjithatë trupi i tij ende jeton në zemrën, mendjen dhe kujtesën historike të besimtarëve dhe të pasardhësve të tij.
Përjetësimi në vargje
Vdekja tragjike e Atë Andresë e frymëzoi pasardhësin e tij, famullitarin e Trieshit , Patër Zefin Jankaj që të shkruaj një poezi , të botuar në revistën “Drita” të Kosovës. Me këto vargje Patër Zefi e përjetësoi jetën dhe veprimtarinë e meshtarisë dhe atë kombëtare të Atë Andrea Gjekaj:
Tjetri kje Andrea
Vllau i azganit
I mal Vuksanit.
Pater Andrea kje frat
Mësa të pagëzimit
Lul emnin e pat.
………………………….
Si famullitar
N’t’Ljares famulli
Për fe kje zelltar
Mbas të vetash mundësi.
Mandej me t’dymbdhetën
Ia kushtoi jetën
Të madhes dashuni
E-pa e mbush vjetën
Të gjashtën mbi tridhetën-
E bani ai fli.
………………………………………
Si kanë thanë motit
“Krishti i Biri i Zotit
Dashninë ma e madhe
Tjetër s’egziston
Se ajo qe për mik jetën flijon.
……………………………………………
Porsi vullnetar
Tu’ kënë guximtar
I shtymë nga trimnija
Qe ia hjekë shpija.
……………………………
Zelli i madh i tij
E çoi me ushtri
Qe me turk luftoi
Më ndihmë me u gjetë
Atyne që në luftë
T’ketë fatin me mbetë.
……………………………………
Të gjithëve me u dhanë
Ngushllimin e fesë
Bestarëve tue dekë
Ne hovin e betesë.
N’këtë detyrë humane
Edhe kristiane
Porsi françeskan
Dhe at e qelloi
Plumbi otoman.
……………………………..
E shpirtin ia çoi
Në t’Zotit lumni
Ndërsa trupin e ti
N’Kolaj e kanë çue
Ku përpara lterit
Në kishë e kanë vorrue.
Edhe britmëtarët (vajtorët) më të njohur në Malësi dhe rapsodët popullorë i kanë kushtuar vargje Patër Andresë , duke vënë në dukje se ka rënë dëshmorë në luftë me Kryq në dorë në vijën e luftës kundër pushtuesve shekullorë, ku kishte shkuar në përkrahje të besimtarëve të famullisë së vet dhe për të kryer ritet fetare për dëshmorët e rënë.
Jeta e tij shembullore dhe transmetimi i fesë në fjalë e vepra solli edhe ripërtëritjen e famullisë françeskane dhe shqiptare. Gjaku i tij u kthye në një mision të vërtetë në Malësi, duke i paraprirë një plejade të meshtarëve françeskanë nga Kraja që shërbyen në famullitë e saj , si: Patër Gjergj Marstepaj, famullitar i Tuzit (1960-1991), Patër Dedë Markolaj, famullitar i Grudës ( 1924- 2011) , Patër Zef Jankaj, famullitar i Trieshit ( 1927-1999) , Patër Vinçenc Malaj, famullitar i Tuzit ( 1928-2000), dhe Patër Leonard Tagaj, famullitar i Hotit i cili, siç theksuam më lartë, është pushkatuar nga partizanët në vitin 1945.
Vendosja e përmendores dhe shënimi i 105- vjetorit të vrasjes
Më 11 gusht 2013 vendoset përmendorja e Patër Andreut në oborrin e Kishës “ Zoja Rruxare” në Triesh, ku i mori mësimet e para dhe u kthye për të dhënë kontributin e vet.
Në vitin 2017 në Tuz dhe në Triesh , në një aktivitet madhështor përkujtimor, u shënua 105-vjetori i vdekjes së tij. Kjo ceremoni u organizua nga pjesëtari i kësaj vëllazërie, meshtari i mirënjohur françeskan shqiptar, Patër Prelë Gjurashaj.
Ekranizimi i jetës dhe veprës së tij
Në muajin korrik 2021 Misioni Françeskan në Malësi dhe Nikollë Deda Gjurashaj me familje, pasardhës i Patër Lulit, realizuan me sukses filmin dokumentar “ Martir i Kishës dhe i Kombit -Patër Andrea Gjekaj, ( Lul Vuksani Gjurashaj)”. Ky ekranizim i jetës dhe veprës së tij , nga Televizioni “ Boin” u realizua me rastin e 1o9-vjetorit të martirizimit të tij.Për 76 minuta të këtij filmi dokumentar kuptojmë më mirë se kush ishte kleriku dhe atdhetari Patër Andrea. Përmbajtja e filmit ofron të dhëna, deri më tani të panjohura për jetën dhe veprën e këtij meshtari të përkushtuar ruajtjes së vlerave fetare dhe kombëtare. Xhirimet e filmit janë zhvilluar në vendlindjen e meshtarit- në Triesh ( Komuna e Tuzit), në Ljare – Krajë ( Komuna e Tivarit) në Laç (Komuna e Ulqinit), ku ka kryer shërbesat fetare, në Kukël e Velipojë ( Shqipëri) , ku është varrosur dhe rivarrosur etj.
Ky film dokumentar shërben më së miri për transmetimin e ideve dhe vlerave fetare, kulturore dhe atdhetare tek brezat e rinj. Realizimi i këtij dokumentari është një fillim i mbarë drejt një mundimi, rrugëtimi e shtegtimi të gjatë në përpjekje të gjurmimeve dhe hulumtimeve të reja që do të hedhin dritë dhe do të zbardhin fakte të reja historike për këtë figurë të madhe fetare dhe kombëtare, e cila meriton vëmendjen e duhur të Kishës Katolike, të studiuesve dhe historianëve shqiptarë. Dhe jo vetëm kaq. Por, edhe shteti shqiptar do të duhej t’i japë Patër Andresë vendin e duhur, sepse bashkë me popullin e vet dha jetën në luftën e Shkodrës në misionin e shenjt. Me këtë ai dëshmoi se nuk deshi t’i nënshtrohet regjimit, por Krishtit, nuk deshi të njohë pushtues as pushtetarë tokësorë përveç Zotit në qiell dhe mbretërinë e tij qiellore. Flijoi jetën për Krishtin, duke i shërbyer popullit. Si shumë klerikë ( fretër) të tjerë shqiptarë para dhe pas tij. (Fund)
